|Trăn trở phát triển công nghệ sản xuất để tiết kiệm tài nguyên, bảo vệ môi trường nhưng với doanh nghiệp hiện nay, chính là mong một cơ chế chính sách đồng bộ hỗ trợ cho các ý tưởng sáng tạo.
Đổi mới công nghệ để bảo vệ môi trường
Đầu năm 2020, Tổng công ty Xi măng Việt Nam (Vicem) và tập đoàn FLSmidth (Đan Mạch) đã ra tuyên bố chung về phát minh thế hệ công nghệ mới ngành xi măng “Zero emission – natural cycle” – “Không phát thải – tuần hoàn tự nhiên”.
FLSmidth là nhà cung cấp hàng đầu thế giới về công nghệ trong ngành xi măng với 137 năm hình thành và phát triển. Doanh nghiệp này sẽ cũng với Vicem để nghiên cứu và phát triển các giải pháp mới nhằm cải thiện đáng kể tính bền vững của ngành xi măng Việt Nam.
Trọng tâm chính của hợp tác này là nghiên cứu việc sử dụng chất thải đô thị, chất thải khác làm nguyên liệu thay thế trong sản xuất xi măng, từ đây ngăn ngừa ô nhiễm không khí từ việc đốt chất thải. Thực tế, đến nay, ứng dụng công nghệ tại Vicem liên quan đến nguyên liệu thay thế bước đầu đã có kết quả.
Ông Bùi Hồng Minh, Chủ tịch Hội đồng thành viên Vicem, cho biết cuối năm sẽ có báo cáo Thủ tướng kết quả của việc thay thế nguyên liệu này. Theo tiết lộ của ông Minh, hiện Vicem đã thành công giai đoạn 1, là giai đoạn thay đá vôi và các nguyên liệu truyền thống trong sản xuất xi măng bằng rác thải công nghiệp, rác làng nghề.
“Nhiều nước mất 15 năm mới đốt được, chúng tôi chỉ mất 1 năm, đúng là rất đáng tự hào nhưng vừa làm vừa phải nghiên cứu. Sau giai đoạn 1, chúng tôi ấp ủ làm giai đoạn 2 là tự động hoá, giai đoạn 3 là đốt rác sinh hoạt”, lãnh đạo Vicem chia sẻ.
Thực tế, Vicem là một trong số ít những doanh nghiệp Nhà nước có sự quan tâm đến đổi mới công nghệ và các dự án theo chiều sâu.
Theo lời ông Bùi Hồng Minh, trăn trở về ứng dụng khoa học công nghệ vào sản xuất xuất phát từ việc muốn vượt lên chính mình và cống hiến để tạo ra giá trị của doanh nghiệp. Sản xuất xi măng truyền thống dùng nguyên liệu là đất sét, đá vôi, nay được thay bằng rác thải vừa giúp doanh nghiệp tiết kiệm chi phí nguyên vật liệu, vừa làm sạch môi trường, giảm bức xạ nhiệt mà chất lượng xi măng sản xuất ra không bị ảnh hưởng.
Như nhà máy Bút Sơn ở Hà Nam hiện đốt một ngày 2 lò khoảng 10 tấn, tính ra mỗi năm khoảng 100.000 tấn, bức xạ giảm được 1,5 độ; ở TP.HCM thì khoảng 120.000 tấn, giảm được 2,5 độ bức xạ nhiệt.
Ông Đỗ Tiến Trình, Tổng giám đốc Xi măng Bút Sơn, chia sẻ nhà máy xi măng Bút Sơn có thể chủ động về công nghệ, con người để dùng nguồn rác thải sản xuất xi măng, nhưng cái khó đang ở cơ chế, chính sách. Tại Nhật Bản, châu Âu, các doanh nghiệp xi măng đi thu gom, xử lý rác được trả tiền, còn ở Việt Nam thì phải đi mua, thậm chí nhiều nơi muốn mua cũng không được.
Cần cơ chế hỗ trợ doanh nghiệp
Theo nhiều chuyên gia, thời gian vừa qua, nhiều chính sách để hỗ trợ cho các doanh nghiệp đầu tư vào khoa học công nghệ được đưa ra, như luật Công nghệ cao, Chương trình quốc gia về phát triển công nghệ cao đến năm 2020… Điểm chung của những chính sách này là hỗ trợ, ưu đãi nhất định, tạo điều kiện cho ứng dụng công nghệ cao của doanh nghiệp. Tuy nhiên, với doanh nghiệp nhà nước, khi làm trực tiếp sẽ có nhiều vấn đề.
Trở lại câu chuyện cụ thể của Vicem, theo ông Bùi Hồng Minh, đến nay, giai đoạn 1 trong quá trình ứng dụng công nghệ vào sản xuất, bảo vệ môi trường được ủng hộ của Chính phủ, Bộ Xây dựng, Bộ Tài nguyên – Môi trường. Khi triển khai, 2 địa phương đi sát với Vicem có Bắc Ninh, Hà Nam. Với một số địa phương khác, khi triển khai, vấn đề vướng mắc vẫn là cơ chế chính sách.
Cũng theo ông Minh, hiện nay tại một số nước, các doanh nghiệp sản xuất xi măng ứng dụng khoa học công nghệ vào sản xuất để giảm thiểu ô nhiễm môi trường bằng việc dùng rác thay thế cho nguồn nguyên liệu truyền thống được hỗ trợ khá nhiều. Trong khi đó, ở Việt Nam, doanh nghiệp vẫn vừa làm vừa phải “lựa”.
Ông Minh kể ông từng đến Nhật Bản khảo sát, tham quan và thấy rằng chi phí biến đổi của doanh nghiệp ở nước này gần như bằng 0, người dân trả tiền để được thu gom rác thải. Trong khi đó, tại Việt Nam, hiện tại Vicem vẫn phải trả tiền mua rác tại chân nhà máy. “Nhưng chờ đến lúc chi phí biến đổi bằng 0 biết đến bao giờ mới thay đổi được”, ông Minh trăn trở.
Chủ tịch Vicem đề xuất cần có cơ chế công khai, minh bạch để giúp các doanh nghiệp có ý thức ứng dụng công nghệ vào sản xuất, giảm thiểu ô nhiễm môi trường như Vicem giảm được chi phí biến đổi, có thể tiến hành đấu thầu nguyên liệu thay thế.
TS Hoàng Dương Tùng, nguyên Phó tổng cục trưởng Tổng cục Môi trường, Bộ TN-MT, cho biết ở nước ta hiện nay, phần lớn rác thải thu gom được vẫn đang xử lý theo kiểu truyền thống là: chôn lấp, đếm tấn lấy tiền xử lý từ ngân sách. Như vậy, vừa lãng phí tài nguyên, lại tốn kém tiền của và gây ô nhiễm môi trường.
Theo ông Tùng, có nhiều cách xử lý rác thải rất khoa học, tận dụng tái chế tài nguyên, mang lại nguồn lợi lớn cho xã hội, lại giảm ô nhiễm môi trường. Thực tế, nhiều nước trên thế giới đã làm, cho hiệu quả tốt như nhà máy đốt rác phát điện; xử lý rác thải trong lò đốt của nhà máy sản xuất xi măng, luyện thép; rác thải làm đầu vào trong nhà máy sản xuất phân bón…
“Ở nước ta, đốt rác phát điện hiện đã có doanh nghiệp triển khai rồi, nhưng hiệu quả chưa rõ. Có thể xem xét ứng dụng lò đốt trong nhà máy xi măng vào việc xử lý rác thải. Hiện, ở nước ta có nhiều nhà máy sản xuất xi măng, cần rà soát lại công nghệ, làm thủ tục pháp lý cần thiết để triển khai, giảm lượng rác thải chôn lấp vừa lãng phí, vừa giảm ô nhiễm môi trường”, ông Tùng khuyến nghị.
Cựu Phó tổng cục trưởng Tổng cục Môi trường cũng nhấn mạnh pháp luật hiện đã có cơ chế đồng xử lý, nhưng cần cụ thể, rõ ràng hơn để khuyến khích các bên tham gia. “Cần tầm nhìn trên góc độ lợi ích quốc gia, không của riêng ai; và khuyến khích kinh tế tuần hoàn, như vậy mới dần bỏ được lợi ích của các nhóm tham gia xử lý rác thải”, TS Hoàng Dương Tùng nói.